.

Á maður að reyna að tjá sig um heimspeki? Slæm hugmynd... Kannski verða næstu færslur eitthvað tengdar heimspeki, þó að ég sé nú ekki sjóaður í þeim geira. Í heimspekilegum forspjallsvísindum vorum við látin lesa bókina Stefnur og straumar í siðfræði eftir James Rachels. Úlfur Sveinbjarnarson sessunautur minn, kaldlyndi gáfumaðurinn, hefur reyndar haft orð á því að bókin eftir Rachels sé léleg og ég get verið sammála því að hluta til, en þetta er handhægt yfirlitsrit engu að síður. Hér er smá athugasemd við 6. kafla bókarinnar um siðfræðilega sérhyggju.

Siðfræðileg sérhyggja er semsagt kenning sem fjallar um það hvernig menn ættu að haga sér, ekki um hvernig þeir haga sér í raun og veru. Leiðbeinandi kenning. Inntak hennar er í grófum dráttum að sérhver einstaklingur eigi aðeins að efla sinn eigin hag.

Síðustu rökin sem Rachels nefnir gegn þessari kenningu segir hann að séu þau rök sem næst komist því að hrekja hana. Rökin eru á þá leið að kenningin sé geðþóttakenning og órökstudd. Hún byggist á því viðhorfi að “ég” sé mikilvægari en “allir hinir”. Með þessu er verið að meina að hún sé röklega ekkert merkilegri en t.d. rasismi. Það er ekki hægt að rökstyðja að maður sjálfur sé eðlisólíkur eða mikilvægari en allir aðrir, og þess vegna er það alls kostar órökstutt að manns eigin hagsmunir ættu að ganga framar en hagsmunir annarra. M.ö.o. við ættum að bera umhyggju fyrir öðrum því við erum alveg eins og þeir.

- Þetta eru illa útfærð rök hjá Rachels að mínu mati. Að bera stefnuna saman við rasisma er ótækt dæmi, vegna þess að það eru ekki tvær stefnur af sama toga.

- Rasisminn gengur út á að flokka annað fólk í mismunandi hópa: Annars vegar þá sem þú samsamar þig með og hins vegar þá sem þú lítur niður á eða hatar (já og kannski þriðja flokkinn sem eru þeir sem maður lítur upp til – en það er eitthvað sjaldgæfara). Og sú flokkun byggist ekki á rökstuðningi. Siðfræðileg sérhyggja er næstum því andstæða þessa: Hún gengur út á að flokka allt fólk í sama hópinn (nema mann sjálfan). Og fyrir þeirri flokkun eru augljós rök. Ég er ég, og enginn annar en ég er ég. Aðrir eru þeir – en ekki ég. Ef þeir tapa fimmþúsund kalli þá kemur það ekki endilega niður á mér. Það skiptir mig engu máli. Hins vegar ef ég tapa fimmþúsundkalli, þá kemur það niður á mér. Lífsgæði mín minnka sem því nemur. Þess vegna er verra að ég missi fimmþúsundkallinn en að einhver annar geri það.

- Rasisminn byggist upp á því að ef svertingi tapar fimmþúsundkallinum þá gleðjist ég yfir því, eða það hlakki í mér, en ef hvítur maður tapi fimmþúsundkalli þá þyki mér það ansi leitt og bjóðist jafnvel til þess að hjálpa honum að leita. Með rasismanum gerir maður órökstuddan mannamun á milli tveggja einstaklinga, en með siðfræðilegu sérhyggjunni gerir maður rökstuddan mannamun á sjálfum sér annars vegar og öllum öðrum hins vegar.

- Til þess að gera þennan mun ljósari er hægt að taka dæmi um dauðann: Ef ég dey þá er lífið búið. Ef Jón Jónsson deyr þá heldur lífið einhverra hluta vegna áfram. Þannig er greinilegur munur á mér og Jóni Jónssyni, út frá mínum bæjardyrum séð auðvitað.

- Og varðandi það sem Rachels segir: “Að það sé ekki hægt að rökstyðja að maður sé eðlisólíkur öðrum eða mikilvægari en aðrir og þar af leiði að það sé órökstutt að manns eigin hagsmunir eigi að ganga framar öðrum” Þá getur maður sagt sem svo: Það er ekki nauðsynlegt að rökstyðja að maður sé eðlisólíkur öðrum (þ.e. ólíkur að líkamlegri gerð eða andlega æðri) til þess að vera mikilvægari en aðrir, út frá manns eigin bæjardyrum séð. Það er bara nóg að vera maður sjálfur, og að allir hagsmunir manns tengist manni sjálfum. En það er einmitt óumflýjanlega þannig í hverju einasta tilfelli.

- Þessi rök gegn siðfræðilegri sérhyggju eru þau rök sem Rachels segir í bókinni að gangi næst því, að hans mati, að hrekja kenninguna. En dæmið sem hann tekur er gallað.

Því má bæta við hér að sá sem aðhyllist þessa stefnu þarf ekki nauðsynlega að líta svo á að fyrst hann sé mikilvægari en allir aðrir, þá séu allir aðrir einskis verðir og fyrirlitlegir, eigur þeirra eða hagsmunir séu eitthvað sem megi misnota eða stela. Hann hefur það bara í huga hvað skiptir hann sjálfan mestu máli í lífinu. Siðfræðilegi sérhyggjumaðurinn getur auðvitað líka tekið þann pól í hæðina að fyrirlíta allt og alla og líta á fólk sem verkfæri sem hann getur notað eða misnotað að vild. En þá eru sennilega einhverjar persónulegar ástæður fyrir því sem hann getur leyst úr með því að kaupa sér tíma hjá sálfræðingi.

posted by Önundr @ 9/19/2005 11:34:00 f.h.