.

1984 - George Orwell Í síðustu viku fór ég á stúdentaleikhúsið að sjá 1984. Það þótti mér skemmtileg upplifun enda þá nýbúinn að lesa bókina og búinn að mynda mér skoðanir á henni og hvernig sýningin myndi verða. Ég varð ekki fyrir vonbrigðum. Þannig vill svo til að í þessari sýningu voru bæði ofbeldi og nekt, og þjónaði það miklum tilgangi. Þ.e. að hafa áhrif á áhorfandann og fá hann til að hugsa. (Í þessu samhengi má benda á fyrri og umdeilda umfjöllun um soramyndina Kill Bill sem hafði engin áhrif á undirritaðan þrátt fyrir mikið ofbeldi). Leikmyndin var einföld og flott, grá og þunglyndisleg. Alger fangelsisstemning þar á ferðinni alla sýninguna. Ekki var það svo verra að hún væri umbreytanleg. Það sem til að byrja með var rammi utan um "telescreen" datt niður á sviðið og afmarkaði fangaklefa. Mjög skemmtilegt. Leikararnir voru bara fínir (best að vera ekki of harður hér fyrst ég hef enga reynslu af leikhúsvinnu og lítið vit á því sem ég er að tala um) en mér fannst kannski að meira ris hefði mátt vera í Winston Smith fyrir miðju leikritsins. Þegar ég las bókina fann ég hvað hann var lítill og máttlaus til að byrja með, en mér fannst honum vaxa fiskur um hrygg á tímabili og var farinn að vona að hann yrði leiðtogi byltingar. Mér fannst hann fá smá kraft í sig í bókinni eftir að hann kynntist Juliu, sem ég varð ekki var við í leikritinu. Hann var einhvern veginn alltaf að fara að deyja í leikritinu. Alltaf hallandi höfðinu og horfandi í kjöltuna á sér. Sú sem lék Juliu fannst mér fín. O'Brien hefði mátt vera aðeins fjölbreyttari, hann var frekar mónótónískur, en þó ansi ógnandi yfirleitt. Mér er sagt einhverjir hafi gengið út þegar ofbeldið náði hámarki. En ætli maður eigi ekki einmitt að sitja það af sér? Ætli maður nái boðskapnum ef maður gerir það ekki? Sagan er auðvitað frábær. Hún er frekar hæg til að byrja með. Lesandanum er hent inn í heim ólíkan þeim sem hann býr við og því þarf að eyða mikilli orku í að kynna hann fyrir aðstæðum. Það er svo ekki fyrr en að farið er að halla á seinni hlutann að vendipunktur verður í sögunni. Eftir þá einu setningu sem markar skilin er sagan samfelld þeysireið um mannlegt eðli, tilfinningar og allsvakaleg ádeila á stórveldi heimsins. Þá og nú. Maður er límdur við bókina og vill helst ekki líta upp úr henni fyrr en maður er búinn með hana, nema þá til að anda af og til. Höfundurinn nær að skapa einhverjar hræðilegustu aðstæður sem maður getur mögulega ímyndað sér, og viðheldur þeim svo yfir hundrað blaðsíður með bensínið í botni. Hann gerir engin mistök og gerir manni þann greiða að ljúka sögunni ekki á neinum Hollywood endi, heldur fær maður að sjá manneskju rifna niður að fullu og skilda eftir í fullkominni eymd. Slæmi endirinn sem maður býst ekki við. Þetta gerir það líka að verkum að sagan verður margfalt áhrifameiri og fær mann til að hugsa um hana löngu eftir að hún er komin upp í hillu. Þó að sagan hafi verið gefin út 1949 á hún mikið erindi við nútímann. Allir þeir tilburðir sem hafa verið einkennandi fyrir stórveldi eru einfaldlega ýktir stórlega í bókinni. Það verður til þess að maður tekur eftir þeim. Svo ég taki eitt dæmi um þetta má nefna Newspeak. Tilgangur þess var sá að einfalda tungumálið. Einföldun tungumálsins átti svo aftur á móti að hafa þrengjandi áhrif á hugsunina og þegar einföldunin yrði fullkomin yrði hugsunin orðin máttlaus. Þeir sem aldrei hefðu lært ensku myndu ekki geta hugsað “hættulega hugsanir”. Hugsanaglæpir yrði ómögulegir. Það væri búið að taka af þeim hættulegasta vopnið. Einungis þá yrði vald Flokksins yfir fólkinu hámarkað. Lesandinn hefur þann möguleika að taka þessu sem marklausu bulli sem aldrei geti átt sér stað, eða þá að líta á þetta sem viðvörun. Þessu má finna stað í raunveruleikanum. Ýmsir Bandaríkjaforsetar hafa til dæmis haldið á lofti hugtakinu “Un-American”. Með þessu samsuðuorði er allt sem yfirvöld telja stríða gegn hagsmunum sínum sett undir einn hatt. Sameiginlegur óvinur allra er það sem er Un-American. Þetta getur verið hugsanaháttur, aðgerðir í stjórnmálum, ákveðnir menn, ákveðnar þjóðir eða bara hvað sem er. Þekkt orð er tekið og því gefin andstæð merking með forskeyti. Það sama er gert í Newspeak. Hugsunin er einfölduð. Good, ungood, plusgood, plusungood. Þetta er bara frumleg framsetning á viðvöruninni. Ætli það sé ekki best að binda enda á þessa munnræpu í mér með nokkrum setningum úr samræðum Winston Smith og O’Brien, og gefa þær nokkra mynd af seinni hluta bókarinnar. Hann er æsileg lesning: ”...There will be no loyalty, except the loyalty towards the party. There will be no love, except the love of Big Brother. There will be no laughter, except the laugh of a triumph over a defeated enemy. There will be no art, no literature, no science. When we are omnipotent we shall have no more need of science. There will be no distinction between beauty and ugliness. There will be no curiosity, no enjoyment of the process of life. All competing pleasures will be destroyed. But always – do not forget this, Winston – always there will be the intoxication of power, constantly increasing and constantly growing subtler. Always, at every moment, there will be the thrill of victory, the sensation of trampling on an enemy who is helpless. If you want a picture of the future, imagine a boot stamping on a human face for ever.”

posted by Önundr @ 11/04/2003 10:03:00 e.h.